طراحی صحنه چیست و طراح صحنه کیست؟

طراحی صحنه یکی از مهم‌ترین و ارزنده‌ترین هنرها در حوزه‌ی سینما و تئاتر است. کاربرد هر یک از اشیا و وسایل تزئینی در صحنه باید بر اساس اصول زیبایی‌شناسی باشد. هنرمندی که دانش‌های لازم را در این زمینه کسب کرده و مکان و فضای فیلم را زینت می‌بخشد، به عنوان طراح صحنه شناخته می‌شود. طراح، فضای صحنه را می‌سازد و با این کار، افکار و عقاید بازیگران را به مخاطب انتقال می‌دهد و احساسات وی را برمی‌انگیزد.

معرفی رشته‌ی طراحی صحنه

علاقمندان به رشته‌ی طراحی صحنه، می‌توانند در مقطع کارشناسی در آن تحصیل کنند. دانشجویان در این رشته، فیلمنامه‌ها را مطالعه کرده و درباره‌ی لباس و گریم بازیگران، نورپردازی و چیدمان صحنه، ایده‌های خود را خلق می‌کنند. این افراد همچنین یاد می‌گیرند به کمک نرم‌افزارهای رایانه‌ای، محیط صحنه را شبیه‌سازی کنند. برای پذیرش در این رشته باید در کنکور هنر شرکت کنید و بعد از قبولی در آزمون کتبی، امتحان عملی را هم پشت سر بگذرانید.

تاریخچه‌ی صحنه‌پردازی

تاریخچه‌ی طراحی صحنه به دوران روم و یونان باستان برمی‌گردد. این هنر در دوران فیلم صامت، نقش متفاوتی داشت. در اوایل قرن بیستم در فیلم‌هایی مانند کابینه‌ی‌ دکتر کالیگاری (1920)، نقش صحنه‌پردازی را در تقویت داستان و خلق‌وخوی شخصیت‌ها مشاهده می‌کنیم. دوران شکوفایی این هنر را در سال‌های 1950ـ 1930 که به عصر طلایی هالیوود مشهور است، شاهد هستیم. از 1960 به بعد این رشته تحول عظیمی را تجربه کرد و به کمک پیشرفت فناوری همچنان به سیر تحول خود ادامه می‌دهد.

 

اهمیت و اصول طراحی صحنه

اهمیت طراحی صحنه در تئاتر، سینما و تلویزیون در صنعت فیلم

برای این‌که بتوان حال و هوای داستان را در صحنه‌ به نمایش گذاشت، باید عوامل محیطی با فضای داستان هماهنگ باشد. برای مثال در فیلم درخشش، طراحی وهم‌آلود صحنه به عمق‌بخشی داستان و درک و باور تنش ایجاد شده در شخصیت اصلی کمک می‌کند. در فیلم بلید رانر 2049 (محصول 2017)، حال و هوای ایجاد شده، مضامین غیر انسانی و ابهام در مسائل اخلاقی را به خوبی منعکس می‌کند.

اصول مهم در طراحی صحنه‌ی سینما

• ایجاد تناسب: تناسب یعنی این‌که میان اجزای مختلف یک عنصر، رابطه‌ی نسبی و قیاسی برقرار کنیم.
• تعادل: ایجاد تعادل و یک‌دستی در پیام بصری از مؤثرترین شیوه‌ها برای انتقال پیام با قدرت و تأثیر بیشتر است.
• فشار بصری: در انتقال پیام بصری معمولاً دو حالت متضاد وجود دارد؛ برای مثال حالت سادگی و نظم در برابر پیچیدگی و بی‌نظمی. عوامل پیچیده و نامنظم بر چشم تأثیر می‌گذارند و توجه را بیشتر به سوی خطوط محوری افقی و عمودی می‌کشانند.
• تراز و برجسته‌سازی: برای این‌که در صحنه، حالت سردرگمی و در اصطلاح، ابهام بصری ایجاد نشود، بهتر است ترکیب‌ها هماهنگ یا به وضوح بر ضد یکدیگر باشند.
• نیروی جاذبه: برای کلیت‌بخشی به عناصر واحد به کمک نیروی جاذبه و جمع‌شدن می‌توان نقاط را به صورت حسی به هم متصل کرد.
• شكل و زمينه: یک طراح خوب باید از روابط موزون بین شكل و زمینه و فضاهای مثبت و منفی كادر مورد نظر، شناخت کافی داشته باشد.

طراحی صحنه در تئاتر و سینما

توانایی‌های مورد نیاز یک صحنه‌پرداز

برای موفقیت در هر کاری مهارت و شایستگی‌های خاصی لازم است. در عرصه‌ی هنر از جمله طراحی صحنه شاید بتوان گفت مهم‌ترین توانایی، برخورداری از عنصر خیال‌پردازی است. با قدرت خیال پردازی است که هنرمندان می‌توانند ایده‌های ذهنی خود را خلق نمایند. برای به تصویر کشیدن این ایده‌ها باید مهارت‌های آگاهی بصری را کسب کنند. طراحان صحنه، سختی‌ها و فشار کاری زیادی را متحمل می‌شوند و در لوکیشن‌های مختلف همواره باید حضور داشته باشند. پس باید اشتیاق و علاقه‌ی فراوانی به کار خود داشته و در این راه، استقامت و عزم خود را بالا ببرند.

 

وظایف صحنه‌پرداز چیست؟

طراح صحنه در درجه‌ی اول باید از روی متن نمایشنامه و فیلمنامه مطالعه‌ی دقیقی داشته باشد. ایده‌هایی را که در نظر دارد با عوامل دیگر در میان بگذارد و از آنان مشورت بگیرد. پس از تأیید طرح نهایی، طرح خود را بودجه‌بندی کند و برای تهیه‌ی لوازم و تجهیزات مورد نیاز، اقدامات لازم را انجام دهد.

 

تعامل و ارتباط طراحی صحنه با طراحی لباس

به جرأت می‌توان گفت که هیچ‌یک از عوامل نمایش، به اندازه‌ی طراح صحنه و لباس ارتباط و تعامل نزدیکی با هم ندارند. طراحان صحنه و لباس، یک هدف را دنبال و برای ترسیم تابلوی فضا و خلق‌وخوی شخصیت‌ها به عوامل فیلم کمک می‌کنند. هر یک باید با برنامه‌ریزی منظم و سازماندهی دقیق، همیشه صحنه را آماده نگه دارند.

 

انواع سبک‌های طراحی دکور صحنه

انتخاب سبک طراحی و چینش صحنه با توافق کارگردان و طراح صورت می‌گیرد. طرح مورد نظر بر مبنای نوع صحنه و نوع نمایش انتخاب و ارائه می‌شود. از انواع سبک‌های طراحی صحنه‌ی تئاتر و سینما می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• طراحی جعبه‌ای
• طراحی ساده
• طراحی با اسکلت ثابت
• طراحی با استفاده از سکو
• صحنه‌ی متحرک
• طراحی با نورپردازی

مراحل طراحی و اجرای صحنه‌ی تئاتر و سینما

• مرحله‌ی پیش تولید: در این مرحله و قبل از شروع فیلمبرداری، گفتگو و مشورت با عوامل نمایش، بررسی‌های لازم و تأمین بودجه انجام می‌شود.
• مرحله‌ی تولید: در این مرحله، طراح در صحنه و کنار فیلمبردار و کارگردان حضور دارد تا اگر صحنه‌ای به تغییر نیاز داشت به آن ترتیب اثر دهد. در مورد کادربندی تصویر و زوایای دوربین نیز نظرات خود را ارائه می‌دهد.

همه چیز درباره‌ی طراحی صحنه

بازارکار و آینده‌ی شغلی طراحی صحنه

طراحی صحنه به وجود موقعیت کاری در سینما، تئاتر، تلویزیون و اجرای کنسرت‌ها وابسته است و امکان خوداشتغالی در آن وجود ندارد. اما در جای خود طراحی صحنه‌ی تلویزیون و سینما بازار کار و آینده‌ی شغلی خوبی خواهد داشت. پیشرفت تکنولوژی در خلق طرح‌های زیبایی‌شناسی و بهبود امکانات نقش مهمی دارد.

مقایسه‌ی بازار کار طراحی صحنه در ایران و دیگر کشورهای جهان

امروزه نیروی تربیت‌شده و فارغ‌التحصیل زیادی در حوزه‌ی طراحی صحنه به جمع فیلم‌سازان اضافه شده‌اند. به خصوص در پروژه‌های بزرگ، فرصت بیشتری برای همکاری طراحان وجود دارد. هنر صحنه‌پردازی در کشورهایی مانند آمریکا، آلمان، ایتالیا، استرالیا، ترکیه، هند و… بازار کار و درآمد بسیار خوبی دارد. در سال‌های اخیر، بازار کار این رشته در ایران هم رونق خوبی داشته و امید این می‌رود که شاهد پیشرفت و رونق بیشتر آن باشیم.

صحنه‌پردازان مشهور ایران و جهان

برخی از برترین طراحان صحنه در ایران و جهان که موفق به دریافت جایزه‌ی اسکار و سیمرغ بلورین شده‌اند، به قرار زیر است:

• محمدرضا شجاعی ـ ضد (1400)، غریب (1401)
• سهیل دانش اشراقی ـ روزی روزگاری آبادان (99)
• کیوان مقدم ـ خورشید (98)، غلامرضا تختی (97)
• عباس بلوندی ـ سرو زیر آب (96)
• بهزاد جعفری طادی ـ ماجرای نیمروز (95)
• پاتریک فرمت ـ تل ماسه (2022)
• بلک باتم مارینی ـ مانک (2021)
• آریان فیلیپس ـ روزی روزگاری هالیوود (2020)
• بلک پنتر ـ پلنگ سیاه (2019)
• پل دنهارم ـ شکل آب (2018)

منابع:

https://www.studiobinder.com/blog/what-is-set-design-in-film-definition/

https://ccm.uc.edu/areas-of-study/academic-units/theatre-design-production/stage-design.html

https://www.churchproduction.com/education/the-basic-elements-of-stage-design/